دو قبیلهی «اوس» و «خزرج» از دوران جاهلیت با هم اختلاف و جنگ داشتند. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم پس از هجرت به مدینه، میان این دو طایفه صلح و آشتی برقرار کردند و با اتحاد آنان، جبههی نیرومندی را برای اسلام ایجاد کردند، اما با توجه به ریشههای تاریخی این اختلافات، گاه و بیگاه بر اثر عواملی، این اختلافاتِ فراموش شده شعلهور میشد که با تدبیر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم خاموش میشد.
روزی دوتن از اهالی اوس و خزرج با یکدیگر بر سر افتخاراتشان به بحث و مجادله میپرداختند و هرکدام قبیلهی خود را برتر معرفی میکرد، هنگامی که خبر این گفتوگو به بزرگان این دو قبیله رسید، هرکدام آماده درگیری و جنگ با طایفهی دیگر شد. رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم از ماجرا مطلع شدند و به سرعت خود را به محل نزاع رساندند و با بیان و تدبیر خود آن غائله را حل کردند. در این شرایط بود که «آیهی وحدت» بر ایشان نازل گردید و به همهی مسلمانان موضوع وحدت را یادآور شد۱:
وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا ۚ وَاذکُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَیکُم إِذ کُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلوبِکُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَکُنتُم عَلىٰ شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَکُم مِنها ۗ کَذٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُم آیاتِهِ لَعَلَّکُم تَهتَدونَ(سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۰۳)۲
و همگی به ریسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسیلهی وحدت]، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دلهای شما، الفت ایجاد کرد، و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفرهای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار میسازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.
«آیهی وحدت» سومین آیهی پرکاربرد در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی است. این آیه در بیانات منتشر شده از ایشان ۳۳ بار تکرار شده است.
آیات ۱۰۱ الی ۱۰۸ سوره مبارکه آل عمران
«بنای توحید - که مبنای فکری و اعتقادی و اجتماعی و عملی ماست - در وحدت است.»۳
این عبارت رهبر انقلاب نشاندهنده جایگاه ویژهی وحدت در اندیشه ایشان است
که مبتنی بر مبانی قرآنی است. همانطور که در شأن نزول آیه نیز آمد، امر
به وحدت، توصیهای همیشگی به مسلمانان در همه دورانهاست. «یکی از دستورات
قرآن این است که آحاد امت اسلامی با یکدیگر متحد باشند؛ دست در دست یکدیگر
بگذارند: «و اعتصموا بحبل اللّه جمیعا و لا تفرّقوا» این خطاب به کیست؟
خطاب به ما است، خطاب به ملت ایران است، خطاب به ملتهای مسلمان کشورهای
اسلامی است، خطاب به همهی مؤمنین به اسلام در سراسر دنیا است.»۴